یخدان مؤیدی

نوک این بنا مخروطی شکل به گونه‌ای ساخته شده‌است که حداقل میزان تابش آفتاب را جذب کند و در اطراف این مخروط دیوارهای بلندی احداث شده‌است که با وزش باد و استفاده از سایه ایجادشده، دمای هوا را به صورت محسوس کاهش می‌داد. عناصر تشکیل‌دهنده یخدان عبارتند از مخزن، حصار، استخر و چاله یخ. پلان مخزن دایره‌شکل است که گنبدی روی آن احداث کرده‌اند. حصار آن نسبتاً بلند و ۲۰ متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است. پله‌های یخدان نیز برای دسترسی و نگهداری مطلوب و تعمیر خشت‌ها بنا نهاده شده بود و در حقیقت هر سال یک لایه جدید خشت و گل روی گنبد می‌کشیدند. اتاقک‌های اطراف این بنا به گونه احداث شده‌است که در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند.

در پشت دیوارهای بلند و قطور آن سطوحی صاف تعبیه می‌کردند که در شب‌های زمستان به‌طور یکنواخت روی آن آب قرار می‌گرفت و در سرمای شدید زمستان یخ می‌بست وظیفه دیوار بلند این بود که در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب‌های منجمد شده قبلی جلوگیری کند در صورتی که در شرق و غرب کمی آفتاب بر روی سطوح یخ‌گیری می‌تابید آن وقت در این نقاط هم دیوارهای جانبی بنا می‌کردند. مقدار آبی که هر شب روی توده‌های منجمد از یخ‌های قبلی هدایت می‌شد تا حدودی بود که سرمای یک شب بتواند آن را منجمد سازد یا به عبارت دیگر ارتفاع آب روی سطوح یخ گیر از چند سانتی‌متر تجاوز نمی‌کرد این شرط فنی به خوبی می‌رساند که یخچال سازان مجبور بودند با کمال دقت سطوح یخ‌گیری را طراز کنند. پس از آن تقریباً قطر یخ به ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر می‌رسید، یخ‌ها را قطعه قطعه کرده و به داخل یخدان که در مجاورت سطوح یخ‌گیری قرار داشت می‌بردند و انبار می‌کردند. در کف یخدان، یک یا چند چاه پیش‌بینی شده بود تا آب هائی که احتمالاً در فصل گرما از آب شدن یخ‌ها به وجود می‌آمد از کف یخدان دور گردد و روی هر طبقه از یخ‌ها مقداری کاه می‌ریختند تا از چسبیده شدن آن‌ها به یکدیگر جلوگیری شود

معروفترین یخدان‌های کرمان عبارت بودند از: یخدان چوب مفیدی، یخدان‌های زریسف، یخدان رحیم آباد و یخدان مویدی. بقیه یخدان‌ها تماما از بین رفته و اثری از آنها باقی نیست. آب این یخدان‌ها از قنوات تامین می‌شده و فالوده فروشان صاحب آنها بودند و بعضی هم وقف عام بوده‌اند. به فهرست این یخدان‌ها بایستی یخدان محله ریگ آباد را هم اضافه کرد که بازسازی شده است. به این ترتیب شاید کمتر کسی بداند که تهیه و توزیع و انبار آب و حتی تولید یخ در کرمان به هم پیوسته و دارای مکانیزم کاملا مشخصی بوده است که هم اکنون پس از صدها سال از احداث آنها همچنان پا برجا هستند و جزو آثار تاریخی این شهر کهن محسوب می‌شوند.