زندان سلیمان نام کوهی مخروطی شکل و میان تهی است که در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان قرار دارد. این کوه هزاران سال پیش، بر اثر رسوب کانی‌های آب دریاچهٔ آن به وجود آمده‌است.ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود ۹۷ تا ۱۰۷ متر است و بر فراز آن گودال عمیقی در حدود ۸۰ متر دیده می‌شود که قطر دهانه آن به‌طور تقریب ۶۵ متر است.
این کوه در زمان مانایی‌ها ـ ۸۳۰ تا ۶۶۰ پ.م. ـ نیایشگاه بوده است.
اهالی محل این کوه را به نام زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده‌است. نام این کوه بنا بر این باور محلی گذاشته شده است.
کوه سلیمان، در منطقه تخت سلیمان آذربایجان غربی، یکی از کوه‌های آتشفشانی است. این کوه که در قدیم بخارهای آتشفشانی از آن بیرون می‌زده و سر و صدایی راه می‌انداخته، مردم را می‌ترسانده و باعث می شده که فکر کنند که حتما دیو یا دیوهای مخوفی در آن کوه زندانی شده‌اند.
تنها راه دیدن این سیاهچاله مخوف از بالای کوه است وگرنه هیچ راه دیگری از داخل رو به بیرون ندارد. به همین علت هم مردمان باستان باور داشتند که اگر کسی وارد این کوه شود توسط دیو خورده شده و هیچگاه بیرون نمی‌آید. همه این‌ها به افسانه دیوها محبوس در این کوه اسرارآمیز را دامن می‌زنند.
اگر به بالای کوه بروید بناهایی از سنگ و ساروج خواهید دید که به خوبی نشان می‌دهد آن مردمان برای این کوه تقدس قائل بوده‌اند و برای عبادت یا قربانی مرتبا به آنجا می‌رفتند. به خصوص حدس و گمان تاریخ‌دانان بر آن است که این کوه در دوران مانویان یکی از محل‌های اصلی عبادت بوده است.
موقعیت زندان
زندان سلیمان تپه‌ای است به ارتفاع یکصد متر از سطح زمین، و مخروطی شکل، که زمان ساسانیان محل قربانی و نیایش موبدان زرتشتی بوده و البته بقایای بناهای دور مخروط زندان سلیمان، نشانگر اهمیت این محل مقدس می‌باشد.موبدان پس از نیایش در محل و استفاده از برسم، حیوان در نظر گرفته شده را برای قربانی کردن به جایگاه مخصوص می‌بردند تا نذر آتشکده کنند. احتمالاً دو هزار سال پیش مخروطی که امروز خالی از آب است و در دهانه تپه قرار دارد، پر از آب بوده و بقایای آب انبارهای اطراف مخروط، نشانگر غیرقابل استفاده بودن آب این دهانه و دریاچه درون آن است؛ اما به مرور زمان و بر اثر حجم رسوبات و فرو ریختن به دهانه، شکاف‌های این دریاچه که در عمق ۱۰۰ متری قرار داشتند، بسته شده و مخروط خشک شده‌است.
وقتی از منطقه تخت سلیمان آذربایجان غربی چیزی در حدود سه کیلومتر به سمت غرب حرکت کنید، با کوهی مواجه می‌شوید که ممکن است در نگاه اول مانند تمام کوه‌های دیگری که در زندگی دیده‌اید باشد. اما اگر از راز این کوه اطلاع داشته باشید و آن را بشناسید، کمی جلوتر رفته و تلاش می‌کنید به بالای آن صعود کنید. صعودی که چندان کار دشواری نیست.
در مسیر بالا رفتن از کوه رفته‌رفته با آثاری باستانی روبه‌رو می‌شوید که کم‌کم بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. اول از همه کتیبه‌ای با خطی شبیه میخی را می‌بیند تا اینکه کم‌کم به بقایای بناهایی که زمانی در روی کوه وجود داشته‌اند می‌رسید.
وقتی به نزدیکی قله کوه می‌رسید، اگر سرتان را برگردانید تازه متوجه می‌شوید که چیزی در حدود ۸۷ تا ۱۰۸ متر از سطح زمین صاف تخت سلیمان بالا آمده‌اید. جلوتر که بروید و منظره عجیب کوه را ببینید، تازه متوجه می‌شوید که این کوه واقعا یک کوه معمولی نیست. چون خود را در مقابل گودال عظیمی به عمق ۸۰ متر خواهید دید که فقط چیزی در حدود ۶۵ متر طول دهانه گودی آن است!
مسیر دسترسی
کافی است در آذربایجان غربی از جاده بیجاب به تکاب، وارد جاده دندی شوید، به تخت سلیمان برسید و سه کیلومتر آن‌طرف‌تر به سمت غرب، خودتان را مقابل کوه پررمز و راز زندان سلیمان یا زندان دیو ببینید. البته می‌توانید مسیر جاده زنجان-دندی را هم در‌پیش بگیرید، ولی این جاده پیچ‌در‌پیچ و دو‌طرفه و البته کمی خطرناک است. هرچند در این جاده می‌توانید از دیدن منظره معدن سرب و روی انگوران و مناطق حفاظت شده انگوران لذت ببرید.
