قلعه بمپور مربوط به دوره ساسانیان - دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در ایرانشهر، شهر بمپور جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۱ اردیبهشت ۱۳۴۵ با شمارهٔ ثبت ۵۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قلعه بمپور یکی از قلعه‌های نظامی مهم آسیا است که در ۲۴ کیلومتری غرب ایرانشهر، در بخش بمپور و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور قرار دارد و بر روی یک تپه مصنوعی بلند به ارتفاع ۸۰ متر قرار گرفته‌است که بهترین زمان بازدید از آن، فصل پاییز و زمستان است.
وجه تسمیه
در برخی از افسانه‌های محلی بمپور را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل گشته است و همچنین بر طبق اظهار نظر بسیاری از فضلای ایران و به استناد کتب تاریخی در قدیم الایام این محل را بن پهل می‌نامیده‌اند که به معنی شهر آخر است و با بررسی آثار مکتوب گذشتگان نام باستانی این محل بن پهل بوده که با گذشت زمان به بن فهل، بن فول، بن‌فور، بن‌پور، و به بم پور (Bompour) تغییر نام پیدا کرده‌است که امروزه فارسی زبانان به اشتباه آن را بمپور(bam pour) می‌خوانند.
قدمت بنا
این قلعه که معروفترین قلعه بلوچستان است زمانی بسیار طولانی مرکز حکومت کرمان و بلوچستان بوده‌است بنا بر تحقیق باستان شناسان قدمت آن به دوره‌های ساسانی واشکانی بر می‌گردد. این قلعه در زمان سلاجقه مورد استفاده بوده‌است. هرچند مردم بلوچستان بر این باورند که این قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود اینکه نادر اجازه ساخت قلعه یی را در منطقه بمپور به نصیر خان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار کهن تر از آن است و در سال ۱۹۶۰میلادی خانم بئاتریس دیرینه‌شناس انگلیسی بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد کاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ به دست آورد.
معماری بنا
این قلعه به صورت دو تکه ساخته شده که این دو بخش به لحاظ ارتفاع با هم یکسان نیستند، صحن پایین در ورودی دیواره شرقی قلعه قرار گرفته و چند برج نیز آن را احاطه کرده‌است که مصالح بکار رفته در آن خشت و گل است.
خصوصیات معمارى
مصالح بكار رفته در اين قلعه خشت خام و گل رس بوده كه بر روى يك تپه مصنوعى احداث شده است. ديوارهاى غربى و شرقى در هر رأس برج‌هاى استوانهاى دارد. از چهار برجك ديدهبانى تنها دو برجك آن به ارتفاع دو متر باقى ماندهاند. در داخل قلعه رديفی از اتاق‌هاى چسبيده به ديوار قلعه براى امور مختلف در نظر گرفته شده است. يك حلقه چاه نيز در درون قلعه وجود دارد. ارتفاع تپه مصنوعى كه قلعه روى آن قرار گرفته ۸۰ متر است.
از نظر معماری
قلعه از سه قسمت تشكيل شده است:
۱- قسمت انتهايى كه از ديوارهاى اصلى و دربهاى ورودى و خروجى و چند عدد برج و بارو براى حفاظت قلعه تشكيل شده است.
۲- قسمت وسط كه محل خانههاى مسكونى و برج و بارو بوده است.
۳- قسمت فوقانى كه ويژه فرماندهان و حاكم قلعه بوده و بيشترين نقش ديدهبانى از برج و باروهاى اين قسمت به دليل ارتفاع زياد صورت مىگرفته است. در محوطه قسمت فوقانى چاهى عميق ديده مىشود كه اكنون پس از گذشت چندين سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه يك محوطه سنگ فرش بوده كه سوراخى براى عبور نيروهاى قلعه هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج داشته است كه در حال حاضر به علت حركت شنهاى روان و گذشت زمان مسدود شده، اما چاه به قوت خود باقى است. ديوارهاى شرقى و غربى آن داراى فاصله زيادى از هم و در سمت جنوب به يكديگر نزديكتر هستند و ضلع جنوبى در واقع كوچك‌ترين ضلع قلعه است. هر طرف داراى برجى استوانهاى بوده كه روى هم ده برج بودهاند. بزرگ‌ترين برج قطرش به هشت قدم مىرسد و توپ در اين مكان قرار داشته است. ديوار اصلى همه اطاق‌ها را در بر گرفته است. در صحن حياط جنوبى يك رديف اطاق و بالاتر از ديوار خراب شده است، چندين اطاق وجود دارد. در قسمت بالا كه ارگ ناميده مىشود چندين اطاق به‌صورت رديفى در كنار يكديگر قرار دارند و با پنجرههايى به خارج احاطه دارند.
قلعه بمپور از نظر ارتفاع به دو قسمت تقسيم مىشود:
۱. صحن پايين كه محل درب ورودى است و در جانب شرقى قرار دارد و چندين برج آن را دربرگرفتهاند. در جنب درب ورودى چندين اطاق جلب نظر مىكنند. داخل صحن پايين يك محوطه زيرزمينى ديده مىشود كه دهانهاش شبيه چاه است كه احتمالا از راه اين چاه كه به بيرون وصل بوده در مواقع ضرورى استفاده مىكرده اند.
۲. قسمت فوقانى قلعه كه محل زندگى حاكم، فرماندهان و مقربان بوده است كه از صحن پايين بلندتر بوده و ديدهبانى از اين نقطه بر روى يك برج گرد صورت مىگرفته است. اين قسمت بر تمام اطراف اشراف دارد. ديوارها و برجها داراى سوراخ‌هايى بودهاند كه از اين محل‌ها به سمت دشمن تيراندازى مىكردهاند.
