باغ ارم یکی از 9 باغ ایرانی است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. این باغ با فضای بسیار زیبا و دلنواز و امکاناتی مناسب، لحظاتی خوش را برای تان به ارمغان می آورد. با سفر به شیراز، در کنار بازدید از این باغ می توانید از دیگر جاذبه های این شهر نیز لذت ببرید. در این باغ فرصت پوشیدن لباس های سنتی و ثبت عکس یادگاری با آنها را دارید. دیدن یک مکان تاریخی و بازدید از یکی از آثار جهانی ایران تنها یکی از دلایلی است که می تواند شما را راهی باغ ارم کند. در این باغ امکانات و فرصت هایی وجود دارند که لذت سفر شما را چندین برابر می کنند: قدم زدن در فضایی بهشتی: باغ ارم تلفیقی کم نظیر از تاریخ و طبیعت را پیش روی تان قرار می دهد؛ تلفیقی که باعث ایجاد فضایی بهشت‌گونه شده و هر کسی را عاشق خود می کند. با قدم زدن در این باغ، هر لحظه، جلوه ای خاص را خواهید دید که شما را به سوی خود می کشاند و غرق در لذت می کند. پس به بازدید کوتاه از ساختمان این باغ اکتفا نکنید و تا آنجا که می توانید در آن به گشت و گذار بپردازید. پوشیدن لباس های سنتی: این باغ با فضای تاریخی خود، کاری می کند که هوس سفر به گذشته و همرنگ شدن با مردمان آن زمان به سرتان بزند و دل تان بخواهد غرق در فرهنگ زیبای این دیار شوید. در این باغ شما می توانید با پرداخت هزینه ای جداگانه، پوشیدن لباس های سنتی و قدیمی را نیز تجربه کنید و تصاویری به یادماندنی را به ثبت برسانید. فروشگاه محصولات فرهنگی: در باغ ارم غرفه ای برای فروش محصولات مختلف از جمله محصولات فرهنگی، صنایع دستی و سوغات و ... وجود دارد که می تواند تجربه ای تازه از خرید را برای تان رقم بزند. تجربیات خوشمزه: اگر ساعات گشت و گذارتان در باغ طولانی شد می توانید به سراغ خوشمزه هایی که در این مکان عرضه می شوند هم بروید. به طور حتم در این فضای زیبا، فالوده شیرازی بیش از هر چیزی می چسبد! تصورش را بکنید که در فضایی کاملا سنتی و ایرانی، یکی از خوشمزه های دیار شیراز را نیز نوش جان فرمایید و طعم شیرینی به لحظه های خود بدهید... با وجود مطالعات و بررسی های فراوان، هنوز هم از تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، اطلاعاتی در دست نیست؛ اما وجود نام این باغ در سفرنامه های مربوط به قرن دهم و یازدهم هجری حکایت از وجود آن در زمان های مذکور دارد. نشانه های دیگری نیز وجود این باغ را در دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو (1) و آل مظفر (2) و گورکانیان (3) تایید می کنند؛ با توجه به حاکم بودن سیستم فئودالی (4) بر جامعه آن زمان، به احتمال زیاد، صاحبان و بانیان ایجاد این باغ ارزشمند، حاکمان وقت بوده اند. در این میان این احتمال مطرح است که اتابک قراچه که از طرف سنجر سلجوقی، حکومت فارس را بر عهده داشته، دستور احداث این باغ را داده است. بعد از اتابک تا به قدرت رسیدن شاه شیخ ابواسحاق اینجو (5) که احتمالا باغ را در اختیار داشته، اطلاعاتی از نحوه مالکیت این باغ در دست نیست. این شاه در سال 720 شمسی بر تخت نشست و در سال 734 شمسی کشته شد. احتمالا، آل مظفر پس از انقراض سلسله آل اینجو مالکیت باغ را در دست گرفته و برخی شواهد نشان می دهند در عهد شاه منصور، آخرین پادشاه این خاندان که به دست گورکانیان به قتل رسید، باغ در نهایت شکوه و زیبایی بوده است. آن گونه که از نوشته های جهانگردان بر می آید، این باغ از زمان صفویه به بعد آباد و باشکوه بوده و منابع تاریخی از سازندگی و بهسازی آن در زمان زندیه و توسط کریم‌خان زند سخن می گویند. از اواخر دوره زندیه به مدت بیش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی قرار داشت. خاندانی به نام جانی خانِ قشقایی از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌کردند و ارم را به عنوان مقر فرمانروایی خود در شهر شیراز برگزیده بودند. جانی خان، نخستین ایلخان این خاندان، و پسرش محمد قلی خان، عمارتی را در این باغ بنا نهادند و در نهایت شکوه ساخت آن را به پایان رساندند. در اوایل دوره قاجاریه، مالکین سابق باغ ارم که بعضی از سران ایل قشقایی بودند در گوشه‌ای از این باغ به خاک سپرده شدند اما تا به امروز اثری از قبور آنها به دست نیامده است. شواهد نشان می دهند که ساختمان عمارت این باغ تا دوره ناصرالدین شاه قاجار پابرجا بوده اما حاج نصیرالملک شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری کرده و احتمالا با حفظ اساس ساختمان، عمارت فعلی موجود در باغ را بنا نهاده است. پس از درگذشت وی در حدود سال 1272 هجری شمسی، تزئینات بنا و بعضی قسمت های نیمه کاره توسط ابوالقاسم خان نصیرالملک، داماد و خواهرزاده او، تکمیل می شود.
عمارت اصلی باغ ارم شیراز
عمارت اصلی باغ ارم را می‌توانید در بخش غربی این مجموعه پیدا کنید که جذابیت زیادی برای گردشگران دارد. باغ ارم به گونه‌ای طراحی شده است که بازدیدکنندگان برای رسیدن به مرکز باغ و محل ساختمان اصلی باید از طول باغ عبور کنند. ساختمان عمارت از سه طبقه با پشت‌بام شیروانی تشکیل شده است و از گچبری تا نقاشی، حجاری، پنجره‌های مشبک آهنی، منبت‌کاری و کاشی‌کاری در تزیینات آن به چشم می‌خورد. این عمارت نمونه بارز ساختمان‌های اواسط دوره قاجار است که با تبعیت از اصول معماری زندیه و صفویه انجام شده است. حتی درهای عمارت اصلی زیبا هستند و از آنجا که با چوب ساج ساخته شده‌اند، پس از سالیان سال شکل اصلی خود را حفظ کرده اند و همچنان سالم هستند. توسعه باغ و اضافه شدن زمین‌های وسیعی به قسمت غربی باغ ارم باعث شده‌اند که عمارت اصلی و ساختمان اندرون و... به شکل یک مجموعه در وسط باغ قرار بگیرند.
نمای عمارت اصلی و تزیینات آن
با دیدن عمارت اصلی باغ ارم، اولین چیزی که هر چشمی را به خود خیره می‌کند، کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ نمای آن هستند؛ نظیر کاشی‌کاری‌های حاشیه پنجره‌های نمای غربی عمارت که نقوش شاهان و سربازان هخامنشی، گل‌ها و مناظر روی آنها نقش بسته است؛ هرچند زیباترین بخش این تزیینات را می‌توان نقش داریوش هخامنشی و شکار آهو توسط پلنگ دانست که حیرت هر بیننده‌ای را به‌همراه دارد.
در دو طبقه از عمارت، ستون‌‌هایی با الهام از تخت جمشید به چشم می‌خورد که شکوه و زیبایی آنها را در ذهن تداعی می‌کند. علاوه بر دو نیم‌‌دایره که در دو طرف بالای بنا وجود دارد، تابلویی با سه هلال در وسط این نیم‌دایره‌ها قرار گرفته است که در اصطلاح معماری به آن سنتوری می‌گویند.
در بزرگ‌ترین هلال، در کنار تصویر ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید، سه نقش رستم پهلوان، سلیمان و ملکه سبا، خسروشیرین و یوسف و زلیخا نیز دیده می‌شود که با اقتباس از داستان‌های فردوسی و نظامی و قصه‌های مذهبی هستند.
گذرگاه باغ ارم
گذرگاه وسط باغ، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این مجموعه است که در دو طرف آن درختان سرو خودنمایی می‌کنند و گردشگری نیست که پا به این محل بگذارد و این همه زیبایی را با دوربین عکاسی خود ثبت نکند. در میان این درختان، سرو بلندی با بیش از ۱۰۰۰ سال قدمت وجود دارد که با ۳۵ متر ارتفاع، عنوان بلندترین سرو شیراز را با خود یدک می‌کشد. در پای این درخت، درخت تاک قدیمی و باابهتی قرار دارد شاخه‌هایش درخت سرو را پوشانده‌اند. گذرگاه اصلی باغ در جهت غرب به شرق است و از عمارت اصلی شروع می‌شود و به‌طرف انتهای باغ پیش می‌رود که بی‌شک قدم‌زدن در چنین مسیری دلپذیر خواهد بود. این جوی آب به چندین شعبه تقسیم می‌شود و هرکدام به گوشه‌ای از باغ می‌رود. برای طی این مسیر باید از پله‌هایی گذر کرد که برای همسان‌سازی شیب باغ تعبیه شده است. گذرگاه دیگری در جهت شمال به جنوب باغ وجود دارد که به گذرگاه اصلی می‌رسد. علاوه بر این دو گذرگاه اصلی، مسیرهای دیگری نیز به موازات هم در این باغ قرار دارند.
منبع تامین آب باغ ارم
مبدا مسیر گردش آب در باغ ارم، از استخر جلوی عمارت اصلی است. آب این استخر تا حد زیادی از قنات نهر اعظم تامین می‌شود که بزرگ‌ترین منبع آب در شیراز است و برای تامین آب بسیاری از باغ‌ها از همین قنات استفاده می‌کنند. ضمن اینکه دو چاه آب در این باغ حفر شده است که برای آبیاری گل‌ها به کار می‌رود.
کتیبه های باغ ارم
چهره امروزی باغ ارم به دوران ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردد و از آنجا که ساختمان کنونی آن را مرحوم نصیرالملک ساخته، تعدادی کتیبه سنگی در بخش‌های مختلف باغ از نصیرالملک به جا مانده است. در سر در ورودی شمال شرقی باغ چندین کتیبه و کاشی‌کاری دیده می‌شود که یکی از آنها آیه «نصر من الله و فتح قریب» به خط نستعلیق روی کاشی معرق است.
کتیبه دیگر از سنگ مرمر لیمویی رنگ است که با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع می‌شود و این بیت شعر «از وزیر شه نصیرالملک راد، دائمش باغ ارم آباد باد» به خط نستعلیق به چشم می‌خورد. در طرفین در ورودی شمال شرقی باغ ارم، دو طاق نما با کتیبه‌ای از آیات قرآن کریم قرار دارد.
پوشش گیاهی باغ ارم
تنوع گیاهی باغ ارم به حدی زیاد است که گیاهان بسیاری از گوشه و کنار دنیا در آن به چشم می‌خورد و هر بازدیدکننده‌ای را به این فکر می‌اندازد که در نمایشگاهی از انواع گل و گیاه حضور دارد. همین تنوع گونه‌های گیاهی و گل‌های زینتی باعث شده‌اند که به منظور گسترش آموزش و پژوهش علوم گیاهی، از اینجا به عنوان باغ گیاه‌شناسی دانشگاه شیراز استفاده شود.گیاهان تزیینی باغ هم کم نیستند؛ به خصوص گل‌های رز ضلع غرب و شمال غربی که زیبایی و طراوت خاصی به آن بخشیده‌اند. تنوع و تعدد گل‌های رز این باغ به حدود ۲۰۰ گونه می‌رسد. گل‌های طاووسی، سنبل درختی، ژاله، شب بو، نسترن، یاس زرد، میخک، میمون، بنفشه، آهار، اطلسی، آلاله، گل ساعت، نیلوفر، شاه پسند، شیپوری و داوودی سایر گل‌های باغ ارم را تشکیل می‌دهند. از درختان این باغ می‌توان به درخت گردو، بادام، سیب، خرمالو، نارنج، انار، ازگیل و گلابی اشاره کرد. درختان غیر مثمر همچون کاج، اکالیپتوس، زبان گنجشک، افرا، سروناز، ارغوان، سپیدار، بید مجنون و بید مشک نیز زیبایی دوچندانی به باغ ارم داده‌اند.
