گنبد غفاریه در شمال غربی شهر مراغه و در کنار رودخانهٔ صوفیچای قرار گرفتهاست. این گنبد در زمان حکومت ایلخانیان و توسط سلطان ابوسعید بهادرخان ساخته شدهاست. وجه تسمیهٔ گنبد غفاریه براساس آنچه که از متون تاریخی برمیآید چنین است که عارفی بهنام «نظامالدین احمد بن حسینالغفاری» در زمان فرمانروایی «سلطان یعقوب بن حسنبیگ آققویونلو» هنگام مراجعت از حج، عمارتی در نزدیکی این بنا احداث و املاک و باغی جهت مصارف آن وقف نمود. بههمین جهت این عمارت و بناهای وابسته و همچنین برج مزبور بهنام وی به «غفاریه» شهرت یافت. گنبد غفاریه با الهام از گنبد سرخ مراغه ساخته شده و به شکل مربع آجری است که روی سکو و بر فراز دخمهای استوارشده است و چهار گوشه آن بوسیله ستونهایی که دارای تزیینات آجری است، زینت یافته است. درگاه ورودی بنا به سمت شمال واقع شده و دارای یک طاق نمای بزرگ و دو طاق نمای باریک و بلند جنبین میباشد. طاق نمای مرکزی را تزیینات زیبای معلقی مرکب از آجر و کاشیهای الوان سیاه و سفید و فیروزهای و دو کتیبه به خط ریحان آرایش میدهد. معماری بنای گنبد غفاریه بنایی مربع و آجری است که دارای دو طبقه فوقانی و زیرین میباشد . ازاره ی بنا به ارتفاع ۲ متر از سنگ مرمر تراشیده سفید ساخته شده که بعضی از قطعات آن به ابعاد ۱۵۰ در ۷۰ سانتیمتر است. مدخل گنبد به سمت شمال است و در گوشههای بنا، ستونهای آجری با نقوش لوزی و در هر یک از اضلاع، دو طاقنما و یک حاشیه کتیبه کار کردهاند. این بنا در اصل دارای گنبدی دو پوش بوده که از بین رفته و در دوره اخیر به همت سازمان میراث فرهنگی تعمیر و مرمت شده است. گنبد سرخ نام یک بنا به ساخت سال ۵۴۲ هجری قمری در دوره سلجوقی است. سبک معماری این بنا به شیوه رازی است. گنبد سرخ یکی از قدیمیترین بنای دورهٔ اسلامی در استان آذربایجان شرقی میباشد که در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفتهاست. نام بانی بنا و تاریخ احداث آنرا میتوان از کتیبهٔ جبههٔ شمالی و نام سازندهٔ آن را از کتیبهٔ غربی ملاحظه نمود. آنچه از این کتیبهها برداشت میگردد این است که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری بهدستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رییس آذربایجان در دورهٔ سلجوقیان و به وسیلهٔ «بنیبکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شدهاست. با شروع ساخت این بنا دورهٔ رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطهٔ عطف و شروع معماری آذری میباشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصههای این دورهاست. بهطور کلی گنبد سرخ بنایی مربعشکل است متشکل از سردابه و اتاق اصلی که برروی سکوی سنگی قرار دارد و به وسیلهٔ هفت ردیف پله میتوان به آن دسترسی یافت. پنج پله در جلوی سکو واقع شده و پلهٔ ششم و هفتم جزء آستانهٔ درگاه محسوب میشوند. این گنبد دارای ۴ ضلع بوده، کتیبهٔ ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبد و تاریخ احداث بنا میباشد و کتیبهٔ ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرآنی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازندهٔ بنا میباشد. کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماههای سال و ساعات روز کاربرد داشته و سوراخهای ایجاد شده بر ضلعهای این بنا نشانگر این امر است. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۳۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.