این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان در خیابان علوی واقع است. این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سیدحسن نطنزی در حوالی سال ۱۲۷۵ قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد میکرده، لذا به حاج آقا حسن بروجردی مشهور شده و خانهای هم که متعلق به وی بوده است به خانه بروجردی موسوم گردیده است. معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخی طباطبائی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امینالدوله (واقع در بازار) نقش داشته است. این خانه شامل دو قسمت بیرونی و اندرونی است و محلی که فعلا در معرض دید عموم است قسمت بیرونی این خانه است. در بدو ورود به خانه واردهشتی ورودی خانه میشویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم در این هشتی قرار گرفته است، پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته و وارد حیاط میشویم، در کنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دار، در قسمت شمالی ایوان یک پنج دری واقع است که محل پذیرائی مهمانان بوده و دوطرف آن دو اطاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب و گرمای زیاد، بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار میگرفته، دیوار بیرونی اطاقهای این ایوان و نیز داخل اطاق پنجدری با گچ بریهای بسیار ظریف با طرح گل و مرغ زینت یافته است. در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچه های وسیع در اطراف آن قرار دارد. در قسمت شمال شرقی، مطبخ (آشپز خانه) قرار گرفته، در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیدهای به چشم میخورد که در جلو و ایوانها پله هایی جهت رفتن به سردابها (زیرزمینها) ساخته شده است، این سردابها در جبهه های مختلف بنا واقع است که به وسیله بادگیرهایی بلند هوای آنها تهویه و خنک شده و قابل استفاده در هوای گرم تابستان بوده است. در روبرو یعنی در قسمت جنوبی بنا، تالار سرپوشیدهای به چشم میخورد که بر پیشانی آن میتوان هنرنمایی استادکار ایرانی را نظارهگر بود، بطوری که منافذ مشبکی که جهت تهویه هوای تالار در این قسمت تعبیه گردیده با گچ بری جالب و دیدنی در آمیخته و دلربائی میکند. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای فوقالعاده جالب و منحصر به فرد خودنمائی مینماید که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی است. تالار بزرگ سر پوشیده که محل برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری بوده است شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است در جلو و یک قسمت شاهنشین در انتهای تالار که از قسمتهای دیگر مرتفعتر بوده تزئینات خاصی است و نیز تالارهایی در دو طبقه در جنبین آن دیده میشود. سقف تالار با طرح بسیار زیبائی گچبری و مقرنس کاری و رنگآمیزی گردیده است. سقف ها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جنبی آن با نقوش گل و مرغ و شکارگاه و حیوانات گچبری و یا نقاشی و یا با خط خوش تابلوهایی زیبا آفرینش شده است، به خصوص روی دیوارهای شاهنشین تصاویری از پادشاهان قاجار در تابلوهایی دیواری خودنمایی میکند. نقاشیهای این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران در دوره قاجاریه مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی ملقب به ” کمال الملک ” ترسیم گردیده است و طرحهای گچبری این خانه نیز با نظارت این استاد بزرگ تهیه و به انجام رسیده است. باتوجه به گچبریهای قسمتهای مختلف این خانه، به خصوص پنجرههای مشبک گچی داخل اطاق بزرگ که از کمال ظرافت به پارچه توری شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر این هنرمند ایرانی و دیگر استادکاران و معمار این خانه واقف میگردیم. جالب است بدانیم که مرحوم حاج آقا حسن بروجردی برای فرزندش سیدمهدی از دختر مرحوم حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری مینماید و خانواده طباطبائی شرط موافقت با ازدواج را ساخت خانهای آبرومند و درخور شأن عروس خانم قرار میدهند و به همین خاطر حاج آقا حسن از همان معماری که خانه طباطبایی را ساخته است دعوت میکند که این خانه را بسازد.
قسمتهای دیدنی خانه بروجردی‌ها
خانه بروجردی ها سه ورودی دارد که ورودی اصلی در شمال آن قرار گرفته، همان ورودی‌ای که از آن وارد عمارت می‌شوید. یک ورودی هم برای مهمانان خاص وجود داشته که در جنوب عمارت ساخته شده و ورودی دیگری هم هست که مخصوص مراسم مذهبی است و در سمت غرب ساختمان قرار دارد. معماری خانه دو طبقه بروجردی‌ها هم مثل بقیه خانه‌های سنتی ایران در مناطق مذهبی و کویری، دو بخش اندورنی و بیرونی دارد تا داخل خانه از بیرون قابل دیدن نباشد. یک حیاط، سردابی سه طبقه، و راهروهای ورودی بنا در بخش بیرونی عمارت قرار دارند. بعد هم سردر اصلی و هشتی ورودی بین فضای بیرونی و اندرونی قرار گرفته‌اند. وقتی وارد این خانه می‌شوید، بعد از گذشتن از هشتی و دالانی نسبتاً بلند و شیبدار به بخش شمالی حیاط مرکزی قسمت اندورنی می‌رسید که کل ساختمان، دورتادور آن طراحی شده است. وسط این حیاط، یک حوض مستطیلی بزرگ هست که در شمال آن ساختمان زمستان‌نشین و در جنوب آن ساختمان تابستان‌نشین ساخته شده. دور تا دور حوض هم درخت‌های انار کاشته شده که هم به خنکی هوای بخش اندرونی کمک کند و هم با حال و هوای عاشقانه این خانه حسابی سازگار باشد. در شرق حیاط، سه اتاق است که تزئینات اندکی دارند، با راهروهایی مشترک که زمستان‌نشین را به تابستان‌نشین وصل میکند. در بخش زمستان‌نشین، یک اتاق، یک شاهنشین پنج‌در، یک مهتابی (نوعی ایوان بدون سقف)، آشپزخانه با طاقچه‌های متعدد، صندوق‌خانه و انباری می‌بینید و دقایقی را مبهوت گچ‌بری‌ها و مقرنس‌کاری سقف تالار اصلی و جانبی می‌شوید. در این قسمت گل‌ها و پرنده‌ها و نقش حیوانات و مراسم شکار، شما را در خود عرق می‌کنند.
قسمت های مختلف خانه بروجردی ها
وقتی در ایوان زمستان‌نشین عمارت ایستاده‌اید، می‌توانید یکی از منحصربه‌فردترین بام‌های ایران را که روبرویتان و در بالای نمای بخش تابستان‌نشین قرار دارد ببینید که دو بادگیر هشت ضلعی قرینه و یک کلاه‌فرنگی نورگیر دارد. روی بنای هلالی شکل قسمت تابستان‌نشین هم سه نورگیر مشبک دیده میشود که زیبایی‌های درون عمارت را قابل دیدن میکند. وقتی از بخش شمالی خانه بروجردی‌ها به جنوب و قسمت تابستان‌نشین می‌روید، می‌توانید لحظه‌ای در کنار باغچه و درخت حیاط، روی ایوانهای کوچک سمت غربی بنشینید و به ستون‌های آن تکیه بدهید و خود را جای ارباب رجوعی در قرن گذشته بگذراید که با بی‌قراری منتظر است که صاحب خانه تشریف‌فرما شود و او را به حضور بپذیرد. بخش تابستان‌نشین خانه که در جنوب حیاط قرار دارد، اصلی‌ترین بخش بناست که بیشترین تزئینات و نقاشی‌ها در آنجا کار شده. اگر در تابستان وارد این قسمت شوید، رطوبت و خنکی فضا حسابی غافلگیرتان میکند؛ چون دو بادگیر بزرگی که روی بام این قسمت قرار دارد، مثل دو کولر آبی طبیعی خیلی بزرگ همه‌جا را خنک میکند. در این بخش با بالا رفتن از چند پله در جلوی ساختمان وارد ایوانی می‌شوید که در جلوی یک تالار بزرگ گنبدی قرار دارد که گچ‌بری‌ها و نقاشیهای آن بیش از آنکه مذهبی و عرفانی باشند، حال و هوایی عاشقانه و شکوهی زمینی دارند. در تزئینات این قسمت از بنا، شمایل شاهان قاجار و داستان‌ها و روایت‌هایی عاشقانه از خمسه نظامی و هفت‌پیکر به چشم میخورد که با تماشایشان ممکن است زمان را از یاد ببرید. در بخش تابستان‌نشین خانه بروجردی‌ها به جز تالار اصلی، ۱۲ اتاق و دو گوشواره و یک شاهنشین هم هست که گشت و گذار در آن کمک میکند بیشتر با سبک زندگی خانواده‌ای ثروتمند در زمان قاجار آشنا شوید.
