ابو علی احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن مالک الاحوص اشعری قمی محدثی جلیل القدر، از دانشمندان سده سوم هجری ‏و از بزرگان قم است. خاندان و خویشان احمد از اصحاب ائمه و محدثان کبار شیعه محسوبند مانند عمران بن عبد الله، عیسی بن ‏عبد الله، زکریا بن آدم و زکریا بن ادریس.‏ و خود احمد بن اسحاق از اصحاب برجسته امام محمد تقی (امام جواد (علیه السلام)) و امام علی نقی (امام هادی (لیه السلام)) و ‏امام حسن عسکری (علیه السلام) است و از این بزرگواران نیز روایت کرده است. او شیخ قمیین و از وکلای و سفرای ائمه (علیهم ‏السلام) به شما می رود . و در عظمت احمد بن اسحاق همین بس، هنگامی که وجود مقدس امام عصر(عج) متولد شد امام ‏حسن عسگری (علیه السلام) نامه ای برای احمد نوشت و او را از آن تولد مبارک بشارت داد، و در فرازی ار آن نامه آمده است: ‏ ‏«... وُلِدَ لَنا مَولودٌ فَلیَکَن عِندَکَ مَستِورَاً و عَن جَمِیعِ النَّاسِ مَکتُوباً، فَاِنَّا لَم نَظهَر علیه اِلّا الاقرَبَ لِقِرابَتِهِ و الوَلِی لِوَلایتِه، اَحَببنا ‏اعلامَکَ لِیَسِرَّکَ اللهُ بِه، مثلَ مَا سُرّنَا بِه، و السَّلام»‏(اکمال الدین و اتمان النعمه، ج2 ص 433 ف ج16.‏) ‏ ‏ برای ما فرزندی به دنیا آمده پیش تو پنهان بماند، و آن را از مردم پنهان دار، زیرا ما این امر را جز برای نزدیکان و دوستان خود ‏آشکار نکرده ایم، ما دوست داشتیم آن را به تو اعلام کنیم بدین وسیله، خداوند تو را مسرور گرداند همچنان که ما به این امر ‏خوشحال شدیم و السلام.‏ و آنگاه که امام حسن عسکری (علیه السلام) کودک خود را به احمد بن اسحاق نشان می دهد می فرماید: ‏ ‏«... یا احمد بن اسحاق : لولا کَرَامتُک علی اللهِ و علی حُجَجِه ما عَرَضتُ علیک ابنی هَذا»، ای احمد بن اسحاق: اگر نزد خداوند و حجج او کرامت و منزلت نداشتی فرزندم (مهدی (عج)) را به توجه نمی دادم.‏ در مجموع تعاریفی از ناحیه معصومین (علیهم السلام) درباره احمد بن اسحاق وارد شده است و او را محرم اسرار خویش دانسته و ‏همواره مورد توجه اش قرار داده اند، تا آنجا که سالها از طرف امام حسن عسگری (علیه السلام) سمت وکالت داشته است و پس ‏از شهادت امام عسکری (علیه السلام) در زمان غیبت صغری نیز مورد توجه و عنایت حضرت صاحب الامر (عج) قرار گرفت و ‏همچنان بر وکالت خود باقی بوده است و توقیعاتی نیز از طرف آن حضرت به وی می رسید و اموال شیعیان به سوی او فرستاده ‏می شد.‏ جعفر بن معروف کشی می گوید: «ابو عبدالله بلخی برای من نامه ای نوشت و در آن از حسین بن روح قمی یاد کرد که او گفت : ‏احمد بن اسحاق به حضرت ولی عصر (عج) نامه ای نوشت و اجازه خواست که به حج برود، حضرت به او اجازه داد و نیز پارچه ای ‏‏(کفن) برای او فرستاد، احمد بن اسحاق گفت «نَعَی الی نفسی» این خبر از مرگ من است، وی هنگامی که از سفر حج بازگشت ‏در «حلوان» درگذشت، احمد بن اسحاق بعد از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) مدتی در قید حیات بوده؛ و من این ‏خبر را آوردم تا بدانید او در حالی که نیک بخت بود، در عاقبت به خیری چشم از جهان فروبست.»‏ (اختیار معرفة الرجال (المعروف برجال الکشی) ص 557 شماره 1052 «جعفر معروف الکشی قال: کتب ابو عبدالله البلخی الی یذکر عن الحسین بن روح ‏دالقمی ، ان احمد بن اسحاق کتب الیه و یتسأذنه فی الحج فأذن له و بعث بثوب ، فقال احمد بن اسحاق نعی الی نفسی ، قد انصرف من الحج فمات بحلوان ، ‏احمد بن اسحاق بن سعد القمی عاش بعد وفاة ابی محمد (علیه السلام) و اتیت بهذا الخبر لیکون اصح لصلاحه و ما ختم له به») آری احمد بن اسحاق، این محدث و فقیه برجسته پس از عمری تلاش خستگی ناپذیر در راه خدمت به آستان امامت و ولایت ‏سرانجام آن مرد پاک نهاد هنگامی که از موسم حج بازگشت، پس از این که به شهر سامرا رسید از محضر امام عصر (عج) اجازه ‏خواست که به قم برود، توقیع بر قبول این درخواست صادر شد، اما نوشته شده بود که وی به قم نمی رسد، و در راه بیمار می ‏شود و وفات می کند، و چنین شد که در راه مریض شد و در حلوان فوت نمود.‏ (دلایل الامامة طبری ج1 ص 271) «... استأذن فی المسیر الی قم فخرج الاذن بالمضی و ذکر انه لایبلغ الی قم و انه بمرض و یموت فی الطریق بحلوان و ‏مات و دفن بهارضی الله عنه»‏) آری هنگامی که او بسوی قم بازگشت در حلوان یعنی محلی که فعلاً به سرپل ذهاب معروف است دعوت حق را لبیک گفت، و ‏روح بلندش به سوی معبود پرواز نمود و در آنجا مدفون شد. ‏ و در کتب رجال نیز قبر او را در همین شهر سرپل ذهاب معرفی کردند که امروز دارای صحن و سرا و گنبد و بارگاه باشکوهی ‏است و آستان مقدس این محدث برجسته بر سر راه کربلا و عتبات عالیات قرار دارد و زیارتگاه عموم است.‏ در سال وفات احمد بن اسحاق اندکی اختلاقی وجود دارد و ظاهر خبر سعد بن عبدالله این است که احمد بن اسحاق قمی در ‏زمان امام حسن عسکری (علیه السلام) وفات نموده است.(جهت اطلاع بیشتر به کتاب زندگانی احمد بن اسحاق قمی نوشته مرحوم حاج شیخ احمد توکلی ، ص 93 به بعد مراجعه شود.) لکن ادله دیگر وجود دارد که احمد در زمان امامت حضرت قائم (عج) بعد از امام ‏عسکری (علیه السلام) زنده بوده، و لذا برخی از محققین توجیهات و توافقاتی بین خبر سعد و این ادله ایجاد نموده اند.‏ و به ظن قوی آن بزرگوار بعد از سال 1260 هجری قمری و در سال های آغازین امامت حضرت مهدی (عج) به رحمت ایزدی ‏پیوسته است. و بر این مطلب شواهدی از تاریخ و روایات وجود دارد که مجال ذکر آن نیست.‏ شیخ کشی چند روایت در جلالت قدر او آورده است. از جمله روایت می نماید از محمد بن علی بن قاسم قمی از احمد بن ‏حسین قمی که محمد بن احمد بن صلت قمی نامه ای برای امام عصر (عج) نوشت و قصه احمد بن اسحاق قمی و نیاز او به هزار ‏دینار برای انجام مراسم حج را یادآوری نمود و معروض داشت که اگر سرورم صلاح بداند، دستور فرماید این مبلغ را به او قرض ‏دهم تا پس از بازگشت به شهر خویش آن مبلغ را بازگرداند .‏ امام (عج) در جواب نامه این توقیع را فرستاد: «هی له مناصله، و اذا رجع فله عندنا سواها» ‏ این ـ مبلغ ـ از طرف ما به ایشان بخششی است و چون او از سفر بازگشت غیر از آن مبلغ نیز نزد ما چیزی دارد.(اختیار معرفة الرجال (رجال کشی) ص 556 و 557 ش 1051 و 1053.‏) باز شیخ کشی با چند واسطه از ابی محمد رازی نقل می کند: من و احمد بن ابی عبدالله برقی در عسکر (سامرا) بودیم که ‏فرستاده ای از طرف امام عسکری (علیه السلام) به نزد ما آمد و گفت: «غایب علیل (علی بن جعفر یمانی که بیمار بود) ثقه و ‏ایوب بن نوح و ابراهیم بن محمد همدانی و احمد بن همزة و احمد بن اسحاق ثقات جمیعاً»‏؛ یعنی امام (علیه السلام) این افراد را مورد اطمینان می داند.‏ شیخ الطائفة طوسی، در کتاب رجالش او را جزو اصحاب امام جواد و امام حسن عسکری (علیهما السلام) دانسته است. و در کتاب ‏الفهرست می نویسد: «احمد بن اسحاق ... ابوعلی کبیر القدر و کان من خواص ابی محمد (علیه السلام) و رَأَی صاحب الزمان ‏‏(عج) و هو شیخ القمیین و وافدهم و له کتب .... و مسایل الرجال لابی الحسن الثالث»‏ (فهرست شیخ طوسی ص 26 ش 68.‏) یعنی، احمد بن اسحاق مکنی به ابوعلی که دارای قدر و منزلت بزرگی است از یاران خاص امام حسن عسکری (علیه السلام) و ‏امام عصر (عج) را دیده است. و او شیخ و بزرگ قمی هاست که خدمت حجت خدا می رسیده است و تألیفاتی داشته که یکی از ‏آنها مسایل الرجال از امام هادی است.‏ شیخ طوسی در کتاب دیگرش الغیبه می نویسد: «قد کان فی الزمان السفراء المحمودین (الممدوحین) اقوام ثقات ترد علیهم ‏التوقیعات من قبل المنصوبین للسفاره من الاصل و منهم احمد بن اسحاق»‏؛ (الغیبة ص 258) یعنی: در زمان سفرای امام زمان (عج) افراد مورد اطمینان وجود داشتند که همواره توقیعاتی مبنی بر ثقه بودن آنان از طریق این ‏سفرا (و از جانب ولی عصر (عج)) برای آنها صادر می گردید که از جمله آنها احمد بن اسحاق است. ‏ ابن شهر آشوب می گوید: «او ـ احمد بن اسحاق ـ از یاران خاص امام حسن عسکری (علیه السلام) بود و امام زمان را ملاقات ‏نموده است.‏ (معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه و اسماء المصنفین منهم ص 14 ش 69.‏) ابن داود نیز او را ثقه و در زمره اصحاب امام جواد و امام هادی و امام عسکری (علیهم السلام) دانسته و می گوید: او امام زمان ‏‏(عج) را دیده است. (رجال ابن داود ص 36 ش 59.‏)‏ محدث نوری درباره احمد بن اسحاق می گوید : احمد بن اسحاق اشعری از بزرگان اصحاب ائمه (علیهم السلام) و صاحب مراتب ‏عالیه در نزد ایشان، و از وکلاء معروفین بود. و کیفیت وفات او به نحوه دیگر نیز ذکر شده ... و حضرت کافور خادم را برای او ‏فرستاد در حلوان و غسل و کفن او بدست کافور یا مانند او شد، بی اطلاع کسانی که با او بودند، و حلوان همین ذهاب معروف ‏است که در راه کرمانشاهان است به بغداد و قبر آن معظم در نزدیک رودخانه به فاصله تقریباً هزار قدم از طرف جنوب است و ...‏ (نجم الثاقب، باب ششم ص 355 و 356.‏) محدث قمی در مورد احمد بن اسحاق می نویسد که شیخ اجل ابوعلی احمد بن اسحاق ... ثقه رفیع القدر، و از اجلاء اهل قم ‏است و خانواده و خویشان او از اصحاب ائمه (علیهم السلام) و از محدثین کبارند.‏ (منتهی الآمال ، ج2 ص 737) علامه شوشتری در قاموس الرجال شرح حالی از احمد بن اسحاق به نقل از کتابهای پیشین همچون رجال و فهرست شیخ ‏طوسی، رجال کشی، رجال نجاشی و برقی آورده است و در پایان می نویسد: « و یکفی هذا جلالاً ، توثیق الحجة (عج) له، کما ‏عرفت من خبری الکشی و الغیبه ثوباً لکفنه ... و کتابته الیه یعلمه بمیلاد القائم (عج) لیسرکما سر»‏؛ ‏ ‏ ‏ (قاموس الرجال، ج1 ص 293 ـ 298، ش 291) ‏ در بزرگی و جلالت احمد همین بس که امام عصر (عج) او را توثیق نموده چنانکه از خبر کشی و غیبت شیخ طوسی دانستید و ‏پارچه کفنی که امام (علیه السلام) برای او فرستاد، و نامه ای که امام حسن عسکری (علیه السلام) برای او نوشت او را از تولد فرزندش حضرت مهدی ‏آگاه کرد تا او نیز خوشحال شود.‏