ابو علی احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن مالک الاحوص اشعری قمی محدثی جلیل القدر، از دانشمندان سده سوم هجری و از بزرگان قم است. خاندان و خویشان احمد از اصحاب ائمه و محدثان کبار شیعه محسوبند مانند عمران بن عبد الله، عیسی بن عبد الله، زکریا بن آدم و زکریا بن ادریس. و خود احمد بن اسحاق از اصحاب برجسته امام محمد تقی (امام جواد (علیه السلام)) و امام علی نقی (امام هادی (لیه السلام)) و امام حسن عسکری (علیه السلام) است و از این بزرگواران نیز روایت کرده است. او شیخ قمیین و از وکلای و سفرای ائمه (علیهم السلام) به شما می رود . و در عظمت احمد بن اسحاق همین بس، هنگامی که وجود مقدس امام عصر(عج) متولد شد امام حسن عسگری (علیه السلام) نامه ای برای احمد نوشت و او را از آن تولد مبارک بشارت داد، و در فرازی ار آن نامه آمده است: «... وُلِدَ لَنا مَولودٌ فَلیَکَن عِندَکَ مَستِورَاً و عَن جَمِیعِ النَّاسِ مَکتُوباً، فَاِنَّا لَم نَظهَر علیه اِلّا الاقرَبَ لِقِرابَتِهِ و الوَلِی لِوَلایتِه، اَحَببنا اعلامَکَ لِیَسِرَّکَ اللهُ بِه، مثلَ مَا سُرّنَا بِه، و السَّلام»(اکمال الدین و اتمان النعمه، ج2 ص 433 ف ج16.) برای ما فرزندی به دنیا آمده پیش تو پنهان بماند، و آن را از مردم پنهان دار، زیرا ما این امر را جز برای نزدیکان و دوستان خود آشکار نکرده ایم، ما دوست داشتیم آن را به تو اعلام کنیم بدین وسیله، خداوند تو را مسرور گرداند همچنان که ما به این امر خوشحال شدیم و السلام. و آنگاه که امام حسن عسکری (علیه السلام) کودک خود را به احمد بن اسحاق نشان می دهد می فرماید: «... یا احمد بن اسحاق : لولا کَرَامتُک علی اللهِ و علی حُجَجِه ما عَرَضتُ علیک ابنی هَذا»، ای احمد بن اسحاق: اگر نزد خداوند و حجج او کرامت و منزلت نداشتی فرزندم (مهدی (عج)) را به توجه نمی دادم. در مجموع تعاریفی از ناحیه معصومین (علیهم السلام) درباره احمد بن اسحاق وارد شده است و او را محرم اسرار خویش دانسته و همواره مورد توجه اش قرار داده اند، تا آنجا که سالها از طرف امام حسن عسگری (علیه السلام) سمت وکالت داشته است و پس از شهادت امام عسکری (علیه السلام) در زمان غیبت صغری نیز مورد توجه و عنایت حضرت صاحب الامر (عج) قرار گرفت و همچنان بر وکالت خود باقی بوده است و توقیعاتی نیز از طرف آن حضرت به وی می رسید و اموال شیعیان به سوی او فرستاده می شد. جعفر بن معروف کشی می گوید: «ابو عبدالله بلخی برای من نامه ای نوشت و در آن از حسین بن روح قمی یاد کرد که او گفت : احمد بن اسحاق به حضرت ولی عصر (عج) نامه ای نوشت و اجازه خواست که به حج برود، حضرت به او اجازه داد و نیز پارچه ای (کفن) برای او فرستاد، احمد بن اسحاق گفت «نَعَی الی نفسی» این خبر از مرگ من است، وی هنگامی که از سفر حج بازگشت در «حلوان» درگذشت، احمد بن اسحاق بعد از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام) مدتی در قید حیات بوده؛ و من این خبر را آوردم تا بدانید او در حالی که نیک بخت بود، در عاقبت به خیری چشم از جهان فروبست.» (اختیار معرفة الرجال (المعروف برجال الکشی) ص 557 شماره 1052 «جعفر معروف الکشی قال: کتب ابو عبدالله البلخی الی یذکر عن الحسین بن روح دالقمی ، ان احمد بن اسحاق کتب الیه و یتسأذنه فی الحج فأذن له و بعث بثوب ، فقال احمد بن اسحاق نعی الی نفسی ، قد انصرف من الحج فمات بحلوان ، احمد بن اسحاق بن سعد القمی عاش بعد وفاة ابی محمد (علیه السلام) و اتیت بهذا الخبر لیکون اصح لصلاحه و ما ختم له به») آری احمد بن اسحاق، این محدث و فقیه برجسته پس از عمری تلاش خستگی ناپذیر در راه خدمت به آستان امامت و ولایت سرانجام آن مرد پاک نهاد هنگامی که از موسم حج بازگشت، پس از این که به شهر سامرا رسید از محضر امام عصر (عج) اجازه خواست که به قم برود، توقیع بر قبول این درخواست صادر شد، اما نوشته شده بود که وی به قم نمی رسد، و در راه بیمار می شود و وفات می کند، و چنین شد که در راه مریض شد و در حلوان فوت نمود. (دلایل الامامة طبری ج1 ص 271) «... استأذن فی المسیر الی قم فخرج الاذن بالمضی و ذکر انه لایبلغ الی قم و انه بمرض و یموت فی الطریق بحلوان و مات و دفن بهارضی الله عنه») آری هنگامی که او بسوی قم بازگشت در حلوان یعنی محلی که فعلاً به سرپل ذهاب معروف است دعوت حق را لبیک گفت، و روح بلندش به سوی معبود پرواز نمود و در آنجا مدفون شد. و در کتب رجال نیز قبر او را در همین شهر سرپل ذهاب معرفی کردند که امروز دارای صحن و سرا و گنبد و بارگاه باشکوهی است و آستان مقدس این محدث برجسته بر سر راه کربلا و عتبات عالیات قرار دارد و زیارتگاه عموم است. در سال وفات احمد بن اسحاق اندکی اختلاقی وجود دارد و ظاهر خبر سعد بن عبدالله این است که احمد بن اسحاق قمی در زمان امام حسن عسکری (علیه السلام) وفات نموده است.(جهت اطلاع بیشتر به کتاب زندگانی احمد بن اسحاق قمی نوشته مرحوم حاج شیخ احمد توکلی ، ص 93 به بعد مراجعه شود.) لکن ادله دیگر وجود دارد که احمد در زمان امامت حضرت قائم (عج) بعد از امام عسکری (علیه السلام) زنده بوده، و لذا برخی از محققین توجیهات و توافقاتی بین خبر سعد و این ادله ایجاد نموده اند. و به ظن قوی آن بزرگوار بعد از سال 1260 هجری قمری و در سال های آغازین امامت حضرت مهدی (عج) به رحمت ایزدی پیوسته است. و بر این مطلب شواهدی از تاریخ و روایات وجود دارد که مجال ذکر آن نیست. شیخ کشی چند روایت در جلالت قدر او آورده است. از جمله روایت می نماید از محمد بن علی بن قاسم قمی از احمد بن حسین قمی که محمد بن احمد بن صلت قمی نامه ای برای امام عصر (عج) نوشت و قصه احمد بن اسحاق قمی و نیاز او به هزار دینار برای انجام مراسم حج را یادآوری نمود و معروض داشت که اگر سرورم صلاح بداند، دستور فرماید این مبلغ را به او قرض دهم تا پس از بازگشت به شهر خویش آن مبلغ را بازگرداند . امام (عج) در جواب نامه این توقیع را فرستاد: «هی له مناصله، و اذا رجع فله عندنا سواها» این ـ مبلغ ـ از طرف ما به ایشان بخششی است و چون او از سفر بازگشت غیر از آن مبلغ نیز نزد ما چیزی دارد.(اختیار معرفة الرجال (رجال کشی) ص 556 و 557 ش 1051 و 1053.) باز شیخ کشی با چند واسطه از ابی محمد رازی نقل می کند: من و احمد بن ابی عبدالله برقی در عسکر (سامرا) بودیم که فرستاده ای از طرف امام عسکری (علیه السلام) به نزد ما آمد و گفت: «غایب علیل (علی بن جعفر یمانی که بیمار بود) ثقه و ایوب بن نوح و ابراهیم بن محمد همدانی و احمد بن همزة و احمد بن اسحاق ثقات جمیعاً»؛ یعنی امام (علیه السلام) این افراد را مورد اطمینان می داند. شیخ الطائفة طوسی، در کتاب رجالش او را جزو اصحاب امام جواد و امام حسن عسکری (علیهما السلام) دانسته است. و در کتاب الفهرست می نویسد: «احمد بن اسحاق ... ابوعلی کبیر القدر و کان من خواص ابی محمد (علیه السلام) و رَأَی صاحب الزمان (عج) و هو شیخ القمیین و وافدهم و له کتب .... و مسایل الرجال لابی الحسن الثالث» (فهرست شیخ طوسی ص 26 ش 68.) یعنی، احمد بن اسحاق مکنی به ابوعلی که دارای قدر و منزلت بزرگی است از یاران خاص امام حسن عسکری (علیه السلام) و امام عصر (عج) را دیده است. و او شیخ و بزرگ قمی هاست که خدمت حجت خدا می رسیده است و تألیفاتی داشته که یکی از آنها مسایل الرجال از امام هادی است. شیخ طوسی در کتاب دیگرش الغیبه می نویسد: «قد کان فی الزمان السفراء المحمودین (الممدوحین) اقوام ثقات ترد علیهم التوقیعات من قبل المنصوبین للسفاره من الاصل و منهم احمد بن اسحاق»؛ (الغیبة ص 258) یعنی: در زمان سفرای امام زمان (عج) افراد مورد اطمینان وجود داشتند که همواره توقیعاتی مبنی بر ثقه بودن آنان از طریق این سفرا (و از جانب ولی عصر (عج)) برای آنها صادر می گردید که از جمله آنها احمد بن اسحاق است. ابن شهر آشوب می گوید: «او ـ احمد بن اسحاق ـ از یاران خاص امام حسن عسکری (علیه السلام) بود و امام زمان را ملاقات نموده است. (معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه و اسماء المصنفین منهم ص 14 ش 69.) ابن داود نیز او را ثقه و در زمره اصحاب امام جواد و امام هادی و امام عسکری (علیهم السلام) دانسته و می گوید: او امام زمان (عج) را دیده است. (رجال ابن داود ص 36 ش 59.) محدث نوری درباره احمد بن اسحاق می گوید : احمد بن اسحاق اشعری از بزرگان اصحاب ائمه (علیهم السلام) و صاحب مراتب عالیه در نزد ایشان، و از وکلاء معروفین بود. و کیفیت وفات او به نحوه دیگر نیز ذکر شده ... و حضرت کافور خادم را برای او فرستاد در حلوان و غسل و کفن او بدست کافور یا مانند او شد، بی اطلاع کسانی که با او بودند، و حلوان همین ذهاب معروف است که در راه کرمانشاهان است به بغداد و قبر آن معظم در نزدیک رودخانه به فاصله تقریباً هزار قدم از طرف جنوب است و ... (نجم الثاقب، باب ششم ص 355 و 356.) محدث قمی در مورد احمد بن اسحاق می نویسد که شیخ اجل ابوعلی احمد بن اسحاق ... ثقه رفیع القدر، و از اجلاء اهل قم است و خانواده و خویشان او از اصحاب ائمه (علیهم السلام) و از محدثین کبارند. (منتهی الآمال ، ج2 ص 737) علامه شوشتری در قاموس الرجال شرح حالی از احمد بن اسحاق به نقل از کتابهای پیشین همچون رجال و فهرست شیخ طوسی، رجال کشی، رجال نجاشی و برقی آورده است و در پایان می نویسد: « و یکفی هذا جلالاً ، توثیق الحجة (عج) له، کما عرفت من خبری الکشی و الغیبه ثوباً لکفنه ... و کتابته الیه یعلمه بمیلاد القائم (عج) لیسرکما سر»؛ (قاموس الرجال، ج1 ص 293 ـ 298، ش 291) در بزرگی و جلالت احمد همین بس که امام عصر (عج) او را توثیق نموده چنانکه از خبر کشی و غیبت شیخ طوسی دانستید و پارچه کفنی که امام (علیه السلام) برای او فرستاد، و نامه ای که امام حسن عسکری (علیه السلام) برای او نوشت او را از تولد فرزندش حضرت مهدی آگاه کرد تا او نیز خوشحال شود.